Soi ếch

Ngày xưa quê tôi đất rộng, người thưa, ruộng đồng nhiều tôm cá, ếch nhái. Những bờ ruộng to có thể đẩy xe cải tiến, hoặc hai người gồng gánh lúa tránh nhau thoải mái. Trên bờ ruộng có những lùm cây, bụi cỏ hoặc cây duối già mọc lù sù. Bờ ruộng to rộng và rậm rạp là nơi lý tưởng cho đám ếch nhái ẩn náu, đào hang làm nơi ngủ đông, ngồi tránh nắng mùa hè và rình chộp mồi.

Thiên nhiên thật là kỳ thú. Con cua tám cẳng hai càng nhọn sắc như thế mà con ếch vẫn có thể nuốt gọn được con cua đang còn sống ngoay ngoảy. Bố tôi thường kể chuyện con ếch ngậm con cua, con bọ hung vào miệng làm thức ăn tiêu hóa dần qua suốt mùa đông nằm tránh rét trong hang. Tôi không có điều kiện nghiên cứu tìm hiểu về việc này nhưng nhiều lần thịt ếch, lộn cái tù và (dạ dày) của nó ra thấy có cả những con cua chưa tiêu hóa hết. Ếch thường lấp kín cửa hang để ngủ suốt mùa đông. Khi tiết trời bắt đầu ấm áp, những cơn mưa rào tháng ba âm lịch thì lũ ếch khui mà chui ra kêu râm ran gọi bạn tình. Đó cũng là mùa soi ếch.

Đồng ruộng quê tôi ngày ấy sao mà nhiều ếch đến thế. Đêm mưa rào đầu mùa hạ tiếng ếch kêu râm ran khắp cánh đồng. Bố tôi ít ngủ, sau trận mưa rào ông thường gọi tôi dậy đi soi ếch. Có lẽ là kinh nghiệm của người nông dân cả đời gắn bó với ruộng đồng, với con tôm, con cá nơi thôn dã nên khi ông gọi tôi dậy cũng là lúc lũ ếch bắt đầu cặp đôi. Nghe tiếng ếch kêu, ông biết được thời khắc ấy chăng. Khi lũ ếch đã cặp đôi, là lúc dễ bắt nhất. Nghe bố lay gọi, tôi mắt nhắm, mắt mở bật dậy. Đeo vội cái giỏ vào thắt lưng, vớ bó đuốc châm lửa tôi chạy ra cánh đồng. Cánh đồng làng rộng mênh mông, đèn đuốc soi ếch như sao sa. Ngày xưa làng quê nghèo, không có đèn điện, soi bắt ếch chủ yếu bằng đuốc, hoặc đèn bão. Ngày ấy cũng làm gì có đèn pin, đèn sạc ác-quy như bây giờ. Có lẽ vì thế nên mới có câu "Trăm bó đuốc cũng bắt được con ếch". Câu tục ngữ này được đúc rút từ việc soi bắt ếch trong tự nhiên nhưng nó lại mang ý nghĩa xã hội rất sâu xa. Dân gian muốn cảnh báo những kẻ xấu, phường trộm cắp, tham ô hãy coi chừng, trước sau rồi cũng bị tóm cổ, cũng bị đưa ra ánh sáng.

Lại nói về việc soi ếch. Đuốc (quê tôi gọi là đóm) dùng để soi ếch thường được làm bằng cây rui hoặc cây nứa. Cây rui, cây nứa mọc hoang trên rừng thành từng đám, từng bụi. Bố tôi thường chọn chặt những cây rui bánh tẻ hoặc còn xanh vỏ đem về, dùng dùi đập giập rồi đem xuống ao ngâm, sau vài tháng đưa lên phơi khô. Khi phơi đóm cần tránh để dính nước mưa. Vì đóm đem ngâm có khí mê-tan từ bùn ao ngấm vào nên khi khô đốt lên cháy rần rật như tẩm dầu, nếu bị nước mưa thì đóm sẽ cháy kém, chóng lụi tàn. Soi bắt ếch ngoài ruộng trồng các loại hoa màu nước lúp xúp thì chỉ cần khua đuốc lên đầu một vòng là có thể phát hiện ra con ếch đang ngồi ở đâu. Khoảng da trắng hếu dưới cổ con ếch bắt ánh sáng rất dễ phát hiện. Khi lũ ếch say nhau thường nằm im không nhảy nên chỉ việc nhặt cho vào bao, vào giỏ. Sau trận mưa rào đầu mùa nhiều hôm đi soi ếch tôi còn tóm được cả những con cá rô, cá trê, cá diếc đang rạch nằm ngửa bụng ở chỗ nước chảy nông. Trời càng tối càng dễ soi ếch. Hôm nào có trăng dù sau trận mưa, mây mù còn phủ kín, bầu trời chỉ sáng mờ mờ thì đừng đi soi ếch mà tốn đuốc vì ếch không say nhau nên rất khó bắt. Tôi còn nhớ, ngày ấy sau mỗi trận mưa rào tháng ba trên cánh đồng làng đèn đuốc soi ếch sáng như sao sa.

Mùa thu, sau kỳ sinh sản, ăn uống no đủ, ếch chuẩn bị vào hang ngủ đông. Lúc này ếch ít kêu, hay ngồi trên bờ ao, bờ ruộng hóng mát, đớp mồi. Soi ếch ngồi hóng mát thì phải có đèn pin hoặc đèn rọi bằng ắc-quy. Đèn soi ếch có thể gắn đeo trên trán hoặc đèn pin cầm tay. Muốn bắt được ếch ngồi hóng mát phải có vợt để chụp. Vợt chụp bắt ếch đường kính chỉ hơn gang tay, làm bằng những miếng vó, lưới cũ, luồn vào những sợi dây thép tanh lốp xe đạp uốn tròn cho dẻo. Cán vợt là những cành tre hoặc cây rui. Người soi ếch đi dọc bờ ruộng, bờ ao, cán vợt dài đến đâu thì đèn soi đến đó. Soi thấy con ếch đang ngồi là phải rất nhanh tay dùng vợt chụp ngay. Không được dùng đèn pin soi, quét lung tung, ếch thấy động nhảy mất.

Bây giờ ếch được nuôi công nghiệp. Bắt ếch công nghiệp dễ như nhặt củ khoai, củ lạc trên ruộng. Ngoài đồng ruộng bây giờ cũng không còn ếch mà soi nữa. Bờ ruộng người ta vạc nhỏ không đặt nổi bàn chân, chẳng còn chỗ cho ếch đào hang ẩn náu. Mỗi lần về quê đêm hè sau trận mưa rào nghe một vài tiếng ếch kêu lẻ loi trên cánh đồng, tôi lại nhớ đến nôn nao về kỷ niệm ngày xưa đi soi ếch...

Tản văn của TRỌNG BẢO – Theo: www.qdnd.vn